Korolbo,: BÙI CHÁT VÀ NHÓM MỞ MIỆNG

“Dân chủ là làm sao cho dân mở miệng, đừng để cho dân sợ không dám mở miệng, nhưng điều đáng lo hơn nữa là khiến dân không thiết mở miệng”

Hồ Chí Minh

Tôi biết đến Bùi Chát và nhóm "Mở miệng" từ khá lâu, tất nhiên là trên mạng internet. Cảm giác đầu tiên họ không thuộc dòng "chính thống", "lề phải". Họ là những thanh nhiên có học vấn, nhiều người giỏi ngoại ngữ. Thơ họ có vẻ như theo trào lưu "hậu hiện đại" (tôi không rành mấy thứ lý luận này). Đề tài thì đủ thứ, có lẽ là tất cả những thứ không xa lạ với con người, từ các vấn đề cao siêu như triết học, chính trị, tư tưởng đến những thú vui đời thường (kiểu như "tứ khoái"), tất cả đều có trong thơ họ bằng thứ ngôn ngữ hoặc cầu kỳ khó hiểu, hoặc dân giã thậm chí cả những từ mà thói thường coi là thô tục.

Ta thử đặt vài câu của "Mở miệng" cạnh những câu thơ sang sảng, những bài thơ đề cập đến tầm vĩ mô vốn nổi tiếng một thời:

* Yêu biết mấy khi con tập nói

Tiếng đầu lòng con gọi Stalin

....

Hôm qua loa gọi xe đồng

Thương mình thương một thương ông thương mười

Yêu con yêu nước yêu nòi

yêu bao nhiêu lại yêu Người bấy nhiêu

(Đời đời nhớ ông-Tố Hữu)

* Bàn tay ta làm nên tất cả

có sức người sỏi đá cũng thanh cơm

(Bài ca vỡ đất- Hoàng Trung Thông)

* Chào sáu mốt đỉnh cao muôn trượng

Ta đứng đây mắt nhìn bốn hướng

Trông lại ngày xưa trông tới mai sau

Trông Bắc trông Nam trông cả địa cầu

(Bài ca Xuấn 61-Tố Hữu)

* Stalin mất rồi
Đồng chí Stalin đã mất!
Thế giới không cha nặng tiếng thở dài
...
Mẹ hiền ta ơi
Em bé ta ơi
Đồng chí Stalin không bao giờ chết
…
Triệu triệu mẹ già em dại
Đều là súng Stalin để lại
Giữ lấy hòa bình thế giới
Tiếng nổ ca vang dội thấu mặt trời
(Stalin không chết- Chế Lan Viên)

* Nghe tin mất mới thấy lòng quyến luyến
Từ bao lâu yêu Người tận tủy xương
Tiếng khóc đây là tất cả can trường
Thấy Người thật là bát cơm miếng bánh
Người gắn với chúng con trong vận mệnh
(Thương tiếc Đại nguyên soái Stalin-Xuân Diệu)

* Có nhưng con người do vô ý sinh ra

.......

Gió đưa ngọn chuối sau hè

Giỡn chơi một chút ai dè có con

(Mở miệng)

Bùi Chát và nhóm bạn còn thành lập nhà xuất bản "Giấy vụn" để xuất bản các tác phẩm của họ và những người đồng quan điểm, chí hướng. Tất nhiên đó là nhà xuất bản không có giấy phép, nghe nói nhiều tác phẩm được xuất bản chỉ đơn giản là những bản photocopy.

Sau này tôi được một người bạn có sách dịch xuất bản bởi "Giấy vụn" tặng cho mấy tập sách: "Trại súc vật", "Bài thơ một vần", "Xáo chộn chong ngày"... thì tôi thực sự bất ngờ về hình thức, nội dung, về chất liệu và giá trị thẩm mỹ của những ấn bản của "Giấy vụn".

(Trích từ tập Bài thơ một vần, 2009)

Bài thơ một vần
Màu đỏ
Như loài cỏ
Ngỡ là chuyện nhỏ
Nên không ai dọn bỏ
Chúng tôi luôn hốt hoảng nhưng biết làm
thế nào!? Đành bỏ ngỏ..!!!

*
Khó thấy

Sự phát triển của nghệ thuật
Có thể kết liễu một chế độ độc tài
Bao nhiêu người đã nói
Những điều tương tự vậy
Các nghệ sĩ nhậu ở vỉa hè
Kể về tính nước đôi
Cây kim giấu kín trong bọc vải
Lâu ngày cũng thành thơ
Chúng ta
Những cư dân không được đón chào
Gió chiều nào
Ta tào lao chiều ấy

*

Cho anh em dân chủ

Thất bại
Bà ngoại
Thành công

*

Không thể khác

Những người anh em
Đã phản bội chúng tôi
Đã ném chúng tôi vào ngục
Đã nhuộm đỏ màu da chúng tôi
Đã hi sinh mạng sống chúng tôi
Cho những giấc mơ ngột hứng của họ
Những người anh em
Vẫn lừa lọc chúng tôi
Vẫn tước đoạt ánh sáng, giọng nói chúng tôi
Vẫn doạ dẫm chúng tôi
Bằng súng và thực phẩm
Ngoài sức tưởng tượng của họ
Chúng tôi
Dưới bầu trời đen thẳm
Từng ngày từng ngày
Không lúc nào ngơi nghỉ
Việc nghĩ đến họ
Và
Cầu
Nguyện

Tôi không dám bình phẩm về vai trò của "Giấy vụn", "Mở miệng" đối với xã hôi, cộng đồng nhưng từ phương diện cá nhân tôi thấy họ đáng được tôn trọng.

Nhân dịp Hiệp hội xuất bản Quốc tế IPA trao tặng Bùi Chát và "Giấy vụn" giải thưởng "Tự do xuất bản", tôi mượn bài này từ blog của nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo.

NTT: Tin nhà thơ trẻ Bùi Chát nhận giải thưởng Quốc tế IPA Tự Do Xuất Bản tại Argentina khiến tôi bất ngờ. Tôi vào mạng tìm kiếm, thì thấy nhiều nguồn tin khẳng định điều đó. Vậy là vài năm gần đây, nước ta nhận được khá nhiều giải quốc tế. Có giải được đón chào nồng nhiệt như giải Toán cho GS Ngô Bảo Châu. Có giải bị o ép như giải Nhân quyền cho một số người tranh đấu. Còn giải cho Bùi Chát? Đó là người sáng lập Nhà xuất bản Giấy Vụn, một nxb chỉ để in những tác phẩm họ thích hoặc chính họ viết ra mà không muốn sự can thiệp của các nxb trong nước. Trong lúc chưa được phép thành lập nxb tư nhân, họ đã tự làm điều đó, cho dù chỉ in “phô-tô” với số lượng ít ỏi chỉ đủ để tặng nhau. Thời Pháp thuộc, “thời Sài Gòn” hay “thời Nhân Văn – Giai Phẩm”, việc xuất bản tư nhân là hợp pháp. Thời XHCN cũng đã có lần đặt lên bàn Quốc Hội về xuất bản tư nhân, nhưng sau đó bị “chìm xuồng” vài chục năm nay. Vậy thì cứ chúc mừng Bùi Chát. Biết đâu…

Bùi Chát – Giấy Vụn và Tự Do Xuất Bản

Bùi Chát tại buổi trao giải ở Argentina

Dân Làm Báo – Cộng tác viên của DLB đã liên lạc với ông YoungSuk “Y.S.” Chi, chủ tịch Hiệp Hội Xuất Bản Quốc Tế (IPA), Trưởng ban tổ chức Dr. Ana Maria Caballenas, ông Alexis Krirorian – giám đốc điều hành IPA, và ông Bjorn Smith-Simonsen – chủ tịch Uỷ Ban Tự Do Xuất Bản của IPA để tìm hiểu và phỏng vấn về giải thưởng Tự Do Xuất Bản mà IPA vừa trao cho nhà thơ Bùi Chát, người sáng lập và điều hành nhà xuất bản độc lập Giấy Vụn. DLB xin gửi đến quý bạn đọc.

Buenos Aires là thành phố thứ 6 được Hiệp Hội Xuất Bản Quốc Tế (IPA) chọn làm nơi để trao giải Tự Do Xuất Bản. Năm nay, người được nhận giải thưởng cao quý này là một người Việt Nam – anh Bùi Chát, sáng lập viên của nhà xuất bản độc lập Giấy Vụn.

Lễ trao giải được diễn ra vào lúc 4:30 chiều ngày thứ Hai tại thủ đô Buenos Aires của Argentina. Thành phần quan khách danh dự gồm có Bộ trưởng Văn hóa ông Hernán Lombardi, Thị trưởng thành phố ông Mauricio Macri, Phó giám đốc tờ báo lớn nhất của Argentina (La Nacion) – ông José Claudio Escribano, Chủ tịch IPA ông YoungSuk “Y.S.” Chi, chủ tịch IPA và trưởng ban tổ chức Dr. Ana Maria Caballenas.

Bộ trưởng Văn hóa Hernán Lombardi, Chủ tịch IPA – YoungSuk “Y.S.” Chi, Thị trưởng Mauricio Marci, Bùi Chát, José Claudio Escribano

Bên cạnh đó là sự tham dự của 3 đài truyền hình chính, 2 tờ báo lớn nhất của Argentina – Clarín và La Nacion cũng như các đài phát thanh.

Lễ trao giải thưởng được tổ chức như một phần chương trình và trong khuôn viên của hội chợ quốc tế lần thứ 37 tại thủ đô Buenos Aires.

Trong bài diễn văn trước khi trao giải, ông YoungSuk “Y.S.” Chi, Chủ tịch của IPA đã phát biểu: “Nỗ lực của Giấy Vụn đã thúc đẩy một phong trào mới của những nhà tư tưởng mới, của những nhà văn, nhà thơ, những người làm nghệ thuật tự do… không chấp nhận sự áp đặt những tư tưởng chính trị, tuyên truyền lên họ.“

YoungSuk “Y.S.” Chi – Chủ tịch IPA

Kết thúc bài diễn văn ông Chi đã nói: “Trong nhiều thập niên, người dân Việt Nam đã bị tước đoạt quyền tiếp cận những thông tin trung thực, chính xác, quyền được thu thập những quan niệm, ý tưởng mới và quyền được tự do chọn lựa những gì mà họ muốn đọc. Nhà Xuất bản Giấy Vụn đã có những đóng góp to lớn cho việc gia tăng sự quan tâm của nhiều người về những nhân quyền căn bản: tự do suy nghĩ, tự do sáng tác, tự do xuất bản và tự do đọc mà không phải sợ hãi đe dọa, trấn áp. Khi chúng tôi trao cho Bùi Chát giải thưởng Tự Do Xuất Bản 2011 của IPA, xin mời mọi người hãy đứng dậy để vinh danh sự can đảm hiếm có, sự kiên trì, nhân cách, đam mê và ý nghĩ vươn về phía trước mà Bùi Chát và các cộng tác viên của anh đã thể hiện một cách rõ ràng. Cám ơn Bùi Chát và tất cả mọi người trong nhà xuất bản Giấy Vụn.“

Khi nói về lý do chọn người nhận giải cho năm 2011, ông Alexis Krirorian – giám đốc điều hành của IPA đã chia sẻ với Dân Làm Báo rằng: “Tiêu chuẩn lựa chọn người nhận giải phải là một nhà xuất bản độc lập, đóng góp vào phong trào tự do xuất bản và Bùi Chát là một trong những người hiếm hoi trên thế giới đang kiên trì làm công việc ấy.“

Bài diễn văn ngắn gọn, xúc tích của anh Bùi Chát trong buổi lễ đã tạo những ấn tượng sâu đậm trong lòng người tham dự. Bà Ana Maria Caballenas, nguyên chủ tịch IPA và là Trưởng ban Tổ chức, đã có nhận xét với Dân Làm Báo rằng đây là một bài diễn văn ngắn nhất nhưng nhiều ý nghĩa nhất.

Bùi Chát và bà Ana Maria Caballenas – nguyên chủ tịch IPA và trưởng ban tổ chức 2011 trả lời phóng viên báo chí cô Martinez.

Phát biểu của nhà thơ Bùi Chát đã được thông dịch tại chỗ sang tiếng Anh và tiếng Tây Ban Nha. Dân Làm Báo xin gửi đến các bạn nguyên văn phát biểu của Bùi Chát:

Tôi thật sự vui mừng khi có mặt nơi đây như một nhân chứng về những nỗ lực không mệt mỏi của những nhà hoạt động cho tự do ở Việt Nam.

Ở một nơi mà tự do chỉ có thể tồn tại trong những hành vi tùy tiện của chính quyền thì những cố gắng cho sự hiện diện của công lí và tình người dường như là vô nghĩa, và để hành động cho những điều tưởng như viễn vông này chúng tôi đã chọn xuất bản.

Cũng như những anh em đang bị tù đày, quản thúc và tất cả những người đang đấu tranh cho một tương lai tốt đẹp ở Việt Nam, chúng tôi luôn tin tưởng vào lương tri. Thông qua việc xuất bản một cách tự do những điều cần thiết, chúng tôi biết rằng nhiều độc giả của chúng tôi sẽ tìm thấy lại lương tri của mình.

Sách có thể biến thế giới thành tự do, chính vì thế chúng tôi tin rằng tự do sẽ đến, trước hết với những người làm sách, những người đọc sách, và những người bàn luận về những điều mà sách mang lại.

Bằng tất cả tình yêu dành cho sách và dành cho con người, tôi xin đón nhận và san sẻ niềm vinh dự này cho tất cả độc giả, đồng nghiệp, bạn bè, và những người ủng hộ.

Hy vọng giải thưởng sẽ là cú hích đáng kể cho sự phát triển của phong trào xuất bản độc lập, đặc biệt là sự phát triển của xã hội dân sự, tại Việt Nam.

Cám ơn tất cả mọi người.

Ngoài các bài phát biểu của Chủ tịch IPA, của Bùi Chát, là diễn văn của Bộ trưởng Văn hóa – ông Hernán Lombardi, Thị trưởng thành phố – ông Mauricio Macri, Phó giám đốc tờ La Nacion – ông José Claudio Escribano và Truởng ban tổ chức – Dr. Ana Maria Caballenas. Trước và sau buổi lễ, 2 tờ báo lớn của Argentina là La Nacion và Clarín cùng các đài phát thanh và 3 đài truyền hình lớn của Argentina đã tường thuật rộng khắp.

Sau buổi lễ trao giải, 2 ông Bjorn Smith-Simonsen (chủ tịch Uỷ Ban Tự Do Xuất Bản, IPA’s Freedom to Publish Committee – FPC), Alexis Krirorian (giám đốc điều hành của Hiệp Hội Các Nhà Xuất Bản, IPA) đã chia sẻ một số điều về giải thưởng như sau:

Bjorn Smith-Simonsen, Alexis Krirorian, Bùi Chát

Bjorn Smith-Simonsen: trước tình trạng kiểm duyệt đang ngày càng gia tăng một cách tinh vi, dưới nhiều hình thức khác nhau, IPA quyết định thành lập FPC vào năm 2005. Một trong những việc làm của FPC là chọn ra những cá nhân có can đảm và nỗ lực đóng góp trong lãnh vực phát huy quyền Tự do xuất bản.

Alexis Krirorian: những thành viên của IPA, cá nhân những nhà xuất bản, các tổ chức quốc tế chuyên nghiệp và các tổ chức phi chính phủ (NGO) hoạt động trong lãnh vực tự do ngôn luận đều có thể đề cử ứng viên cho giải thưởng. Sau khi nhận được danh sách ứng viên từ FPC, hội đồng quản trị của IPA sẽ bình bầu và chọn ra người xứng đáng nhất được nhận giải.

Bjorn Smith-Simonsen: ngoài giải thưởng Tự Do Xuất Bản, những việc mà Uỷ Ban Tự Do Xuất bản FPC có thể làm là thường xuyên phổ biến, thông báo và tạo sự quan tâm về tình trạng kiểm duyệt xuất bản của các nước, làm việc với những quốc gia hiện đang có những tình trạng tồi tệ trong lãnh vực này. Hiện nay Na Uy và Việt Nam đang có những phối hợp trong lãnh vực xuất bản nhưng phần lớn tập trung vào mặt bảo vệ bản quyền. Tuy nhiên, FPC sẽ nương theo đó để có những yêu cầu chính đáng về mặt tự do xuất bản.

Alexis Krirorian: bên cạnh đó thì Uỷ Ban Tự Do Xuất Bản cũng đang có những nỗ lực vận động Liên Hiệp Quốc quan tâm đến Tự Do Xuất Bản và đưa vấn đề này vào trong những ký ước quốc tế giữa các quốc gia thành viên LHQ.

Alexis Krirorian: đối với những nhà xuất bản độc lập, tự do như Bùi Chát chúng tôi đã và đang gây dựng những quỹ khẩn cấp (emergency fund) để hỗ trợ cho gia đình của những người chủ xướng cũng như nhân viên nếu họ gặp khó khăn. Chúng tôi cũng có những kế hoạch vận động dư luận thế giới nhất là đối với giới xuất bản (IPA) và văn nghệ sỹ (PEN) quan tâm đến những nhà xuất bản độc lập để lên tiếng can thiệp khi họ gặp những khó khăn. *

Hai tờ báo lớn nhất của Argentina – La Nacion và Clarín đăng tải tin tức vào ngày thứ Ba, 26.04.2011

* Giải thưởng Tự Do Xuất Bản khởi đầu từ năm 2006 tại Goteborg, Thụy Điển. Sau đó đã được trao cho các nhà hoạt động xuất bản độc lập và tự do tại CapeTown – Nam Phi (2007), Amsterdam – Hòa Lan (2008), Oslo – Na Uy (2009), Istanbul – Thổ Nhĩ Kỳ (2010) và Buenos Aires – Á Căn Đình (2011). * IPA – International Publishers Association ( Hiệp Hội Xuất Bản Quốc Tế) được thành lập tại Paris – Pháp quốc vào năm 1896 với mục tiêu phát huy và bảo vệ quyền xuất bản cũng như gia tăng sự quan tâm của mọi người về vai trò của xuất bản đối với sự phát triển kinh tế, văn hóa và chính trị trên toàn thế giới. IPA tích cực đấu tranh chống lại mọi sự kiểm duyệt và là người bạn đồng hành của những tổ chức bảo vệ nhân quyền. Sau hơn 100 năm hoạt động, IPA hiện đang có 65 thành viên hội ở tầm quốc gia từ 50 đất nước khác nhau.
*

Bùi Chát và phóng viên Claudio của tờ Clarin

Bùi Chát tên thật là Bùi Quang Viễn, sinh năm 1979 ở Hố Nai, Biên Hòa, Đồng Nai. Anh tốt nghiệp ngành Văn học, khoa Ngữ văn – Báo chí, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Tp HCM vào năm 2001. Anh là một nhà thơ, một nhà xuất bản độc lập và hiện đang sinh sống tại Sài Gòn.

Năm 2001 Bùi Chát cùng với nhà thơ Lý Đợi và các bạn hữu như Khúc Duy, Nguyên Quán thành lập nhóm Mở Miệng và cùng các bạn hữu đề xướng các khái niệm ‘thơ rác’, ‘thơ nghĩa địa’…. Sau đó, anh sáng lập Giấy Vụn chuyên in ấn và phát hành tác phẩm của các nhà thơ vỉa hè dưới mọi hình thức có thể làm được. Chủ trương của Giấy Vụn, theo Bùi Chát, là giúp cho các nghệ sỹ sáng tác có thể thực hiện những tác phẩm trung thực với suy nghĩ của chính mình, giúp cho độc giả có thể tìm đến những tác phẩm mà họ thực sự muốn đọc. Năm 2004, anh và nhà thơ Lý Ðợi bị bắt giam hai ngày về tội phát tờ rơi tại một buổi đọc thơ mà công an đã ập vào và buộc phải giải tán.

Đến nay Giấy Vụn đã xuất bản gần 30 tác phẩm. Điển hình là:

Bài thơ của một người yêu nước mình – Thơ Trần Vàng Sao
Bài thơ một vần – Thơ Bùi Chát
Khi kẻ thù ta buồn ngủ – Thơ Lý Đợi
Trước khi thành giấy vụn – Trúc Ty
Việt Nam – hành trình một dân tộc (Phillippe Papin)
Lĩnh Đinh Chích Khoái – Thơ Đinh Linh
Quà tặng của quỷ sứ – Thơ Trần Wũ Khang
Trại súc vật (nguyên tác Animal Farm – George Owell)
Xáo chộn chong ngày (tập thơ)
Made in vietnam (conceptual art)
Cái lồn bỏ đi & những bài thơ chửi rủa [bới, lộn] (tập thơ)
Tháng tư gãy súng (tập thơ)
Xin lỗi chịu hổng nổi (tập thơ nghĩa địa)
Vòng tròn sáu mặt (tập thơ in chung 6 tác giả)
Mở miệng (tập thơ in chung 4 tác giả)
Khoan cắt bê tông (tập thơ in chung 23 tác giả)
Có jì dùng jì có nấy dùng nấy (thơ vỉa hè)
47 tác giả & nhiều tập thơ cá nhân khác…